U oktobru 2019. smo zajedno doprineli istraživanju koje ima za cilj bolje razumevanje psihološke pozadine i motivacije kod trkača, popunjavajući upitnik. Rezultati su zanimljivi, i ne poklapaju se u svemu sa ranijim istraživanjima! Skraćena verzija interpretacije je pred vama!
NAZIV ISTRAŽIVAČKOG RADA: Motivacija i slika o sebi kod trkača
Istraživački rad se bavio konceptima motivacije i fizičkog selfa (slike o sebi) kod sportista, tačnije ispitanika koji rekreativno trče maraton. Pristupačnost maratonskih trka različitim demografskim i socio-ekonomskim slojevima je doprineo rastu broja rekreativnih i profesionalnih trkača u poslednjih nekoliko decenija i izazvao pažnju stručne javnosti, pre svega psihologa u oblasti sporta.
Priprema maratona podrazumeva ulaganje resursa i promenu stila života, stoga je značajno utvrditi na koji način se budući trkači motivišu i koji konstrukti fizičkog self koncepta mogu dati dodatno osvetliti uloženi napor.
Ispitanici su u proseku istrčali po desetak polumaratona i tri maratona
Uzorak je činilo 173 ispitanika, 16 – 63 godina. Prosečna starost iznosi 37,95 godina. Uzorak je ujednačen prema polu – čine ga 85 osoba muškog i 88 osoba ženskog pola. Ispitanici su bili pitani i za godine kada su počeli sa trčanjem. Raspon odgovora je širok i kreće se od 10 do 62 godine.
U proseku su ispitanici počinjali da trče sa 30,92 godine, a standardna devijacija iznosi 9,69 godina.
U cilju odgovora na istraživačka pitanja ispitano je i koliki broj polumaratona, odnosno maratona su ispitanici istrčali. Više ispitanika je trčalo polumaraton i u većem broju puta.
Većina ispitanika je istrčala polumaraton. Najviše istrčanih polumaratona u ovom uzorku je bilo 101, dok je prosek iznosio 10,67 polumaratona sa odstupanjem 13,97. Ipak, u okviru uzorka može se videti da postoje dve zastupljenije grupacije: oni koji su trčali od 2 do 5 maratona (29,5% ukupnog uzorka) i oni koji su trčali između 10 i 30 maratona (27,7%).
Manji broj ispitanika je istrčao celokupan maraton, preciznije 42,2% ukupnog uzorka. Najveći broj istrčanih maratona je 68, dok je prosečan broj manji i iznosi 3,13. Za razliku od polumaratona kod osoba koje su trčale maraton je primetna jedna dominantna grupa, ona koja je trčala između 2 i 5 maratona (30,3% ispitanika).
Statističkom obradom odgovora ispitanika izdvojilo se sedam faktora – Opšta slika o sebi, Procena sportske kompetentnosti, Fizička aktivnost i izdržljivost, Samoprocena fizičkog izgleda i snage, Fleksibilnost, Telesna težina i Bolešljivost.
Može se videti da prezentovane dimenzije sa različitih aspekata opisuju fizički self koncept. Dimenzije Opšta slika o sebi, Telesna težina i Bolešljivost prezentuju širi pogled na sopstveno telo i njegovu fizičku spremnost, dok dimenzije – Procena sportske kompetentnosti, Fizička aktivnost i izdržljivost, Samoprocena fizičkog izgleda i snage, Fleksibilnost daju u većoj meri procenu specifičnih veština i mogućnosti pojedinca.
Sposobnosti su i grupisane na način koji ukazuje na specifičnosti dugog trčanja koje nije zahtevno, ali se od pojedinca očekuje izdržljivost, psihička i fizička snaga i doživljaj sportske kompetentnosti, odnosno mogućnosti za istrčavanje dugih relacija.
Četiri faktora koji opisuju motivaciju ispitanika
Faktorskom analizom izdvojila su se četiri faktora koji na donekle drugačiji način od originalne strukture opisuju motivaciju ispitanika. Izdvojeni faktori opisuju težnju ispitanika ka statusu i popularnosti, idealima, negovanju odnosa i udovoljavanju drugima.
- Težnja ka idealima predstavlja motivaciju koja je usmerena na razvoju boljeg sebe, koji je u skladu sa vrednostima i ciljevima koje osoba gaji.
Težnja ka idealima, postizanju najboljeg mogućeg, statusu, odmeravanju snage i negovanje odnosa sa drugima je prepoznata i u ranijim istraživanjima motivacije među maratoncima.
Ostala tri faktora se odnose na motivaciju koja se javlja prilikom kontakta, ili u odnosu na druge.
- Prva je težnja ka statusu i popularnosti koji ukazuje na želju da se ostavi utisak, izaziva divljenje i poštovanje.
- Drugi faktor je težnja ka negovanju odnosa koja ukazuje na inspirisanje, pokretanje drugih.
- Treći faktor je težnja ka udovoljavanju drugima koji ukazuje na izbegavanje, povlačenje i submisivno ponašanje u grupi ili timu.
Odgovori ispitanika dobijenih pre skoro 40 godina u istraživanju Curtis i McTeer (1981; prema Masters et al., 1993) govore o motivaciji koja se može definisati kao: dostizanje cilja, uticaj drugih i psihičko blagostanje. Težnja ka udovoljavanju drugima i neisticanju se nije izdvajala kao poseban faktor u ranijim istraživanjima. Njeno izdvajanje možemo potražiti u specifičnosti trčanja maratona.
Iako kompetetivni sport, trčanje i postignuće koje se ovim sportom ostvaruje ne zahteva konfliktne situacije ili neku vrstu “direktne borbe”, odnosno postignuće u vidu istrčanog maratona se ne postiže na “gubitku” neke druge strane.
Da li je broj istrčanih trka povezan sa ovim faktorima?
Nakon ispitivanja strukture self koncepta i motivacije ispitano je u kojoj meri su izdvojeni faktori povezani sa brojem istrčanih polumaratona i maratona.
Ispitanici koji su pretrčali veći broj polumaratona i maratona više ocenjuju svoju sportsku kompetentnost, aktivnost i izdržljivost.
Ispitanici su skloni da u novim iskustvima traže potvrdu uverenja koja već imaju o sebi. Trčanje maratona može da predstavlja potvrdu izdržljivosti, aktivnosti i sportske kompetentnosti.
Pozitivan self-koncept je veoma značajan za ukupni razvoj pojedinca, a prema istraživanjima Klomsten i saradnika i Marsh učestvovanje u sportskim aktivnostima može osim potvrde doprineti i njegovom daljem razvoju.
Izdvojeni motivacioni faktori, težnja ka statusu i popularnosti, idealima, negovanju, zatim udovoljavanju drugima nije povezana sa brojem istrčanih maratona i polumaratona.
U ranijim istraživanjima se motivacija ističe kao veoma značajan faktor uspeha u sportu i postizanju zadovoljavajućih rezultata. Cox (2005) u svojim radovima navodi da želja za uspehom u sportu nije urođena, te da je stoga motiv postignuća jedan od ključnih koji se može aktualizovati uključivanjem u sportske aktivnosti. Rezultate koji se ne uklapaju u očekivane možemo tumačiti na nekoliko načina:
U Srbiji je popularnost trčanja maratona u povoju i postoji mogućnost da je povezana sa nizom društvenih faktora. Motivacija maratonaca može da zavisi od njihovog iskustva. Značajno je imati u vidu da je kao varijabla uzet broj istrčanih maratona i polumaratona. Motivacija nam ukazuje na želju za angažovanjem, samo postignuće ili izostanak postignuća zavisi od brojnih drugih faktora.
Trčanje nije rodno obojeno kao drugi sportovi. Žene maratonke su ravnopravne
U ranijim istraživanjima često su navođenje polne razlike koje se tiču sportskih aktivnosti. Nalazi su u najvećoj meri ukazivali da žene pokazuju nepovoljniju percepciju svojih kompetencija u domenu fizičkog self-koncepta. Razlog za ovakve rezultate se može pronaći u kulturološkim okvirima.
Većina adolescentkinja sport opaža kao aktivnost predviđenu za dečake, te se osećaju manje kompetentno, posebno u takmičarskom kontekstu. – Đorđić i Tubić (2009)
Takođe, bavljenje sportom može ugroziti rodne uloge kod adolescentkinja, zbog kojih mogu da imaju negativan stav prema svojim sportskim kompeticijama (Harter, 2001; prema Đorđić & Tubić, 2009).
Nalazi istraživanja pokazuju drugačiju tendenciju u odnosu na ranija istraživanja:
Žene maratonke koje trče maratone i polumaratone sebe procenjuju fleksibilnijima i bolje procenjuju svoj fizički izgled i snagu.
Prilikom tumačenja ovih rezultata može se reći da trčanje nije rodno “obojeno” kao drugi sportovi i da nije u sukobu sa društvenim očekivanjima koje se ima od žene. Sa druge strane, postoji mnogo više sportova u kojima muškarci mogu da iskažu svoj fizički izgled, snagu i fleksibilnost.
Odgovarajući na pitanja fizičkog selfa moguće je da su ispitanici u obzir uzimali pre svega grupu kojoj pripadaju prema polu. To može objasniti viši skor žena koje trče maraton i stoga se osećaju fleksibilnijima, boljeg fizičkog izgleda i snage u odnosu na druge žene.
Muškarci nemaju izražen ovakav stav jer se veći broj muškaraca bavi sportskim aktivnostima, te ih trčanje maratona verovatno po njihovom mišljenju ne izdvaja od drugih prema snazi, fleksibilnosti i izgledu.
Kada se pogleda motivaciona struktura može se videti da se muškarci i žene razlikuju prema težnji ka negovanju odnosa i težnji ka idealima. Kod žena koje trče maraton ove težnje su izraženije nego kod muškaraca. I ovi rezultati se mogu tumačiti u skladu da sa prethodnim zapažanjima.
Mi (autori) smo stava da žene maratonke bolje procenjuju svoju snagu, fleksibilnost i izgled jer sva tri elementa porede sa drugim ženama! Znači, nisu žene maratonke, koje trče maraton i polumaraton zadovoljnije svojim izgledom i izdržljivošću NASPRAM muškaraca, već naspram drugih žena! A muškarci maratonci su manje zadovoljni izgledom naspram drugih muškaraca (koji ne trče maraton, već se npr. bave nekim drugim sportom, fitnesom ili sl.).
Sportske aktivnosti su različito zastupljene kod muškaraca i žena, samo bavljenje istom sportskom aktivnošću, kod muškaraca i žena predstavlja odgovor na različite motive.
Trkači koji su orijentisani na zadatak i trkači koji su ego-orijentisani
Postoji povezanost između pozitivnog self koncepta i samoprocene, osećaja sportske kompetentnosti, fleksibilnosti sa intrizičkom motivacijom koja teži ka idealu, samousavršavanju i negujućih odnosa sa drugima.
Možemo reći da oni trkači koji su dominantno motivisani stalnim sopstvenim usavršavanjem i idealima i druženjem sa drugima imaju visoko mišljenje o sebi, visoko procenjuju svoju sportsku kompetenciju, snagu i fleksibilnost.
Ove ispitanike odlikuje zdrav, pozitivan odnos prema sebi, svojim postignućima, sposobnostima i ljudima koji ih okružuju. Moguće je da su to ispitanici koji imaju duže iskustvo trčanja maratona, te na ovaj način odgovoraju na svoje motive i održavaju pozitivnu sliku o sebi.
Rezultati istraživanja su veoma slični opisu sportista orijentisanih na zadatak koje je dato u rezultatima istraživanja Nichollsa (1984; prema Cox, 2005). Naime, on navodi da ovi sportisti imaju više samopouzdanje, usmereni su na lične kriterijume za određivanje uspeha na osnovu ličnog napretka, veruju u ulaganje napora tokom treninga i u razvoj veština i izbegavaju normativno poređenje sa vršnjacima.
Druga statistički značajna kanonička korelacija obuhvata povezanost između onih koji imaju negativnu procenu svog fizičkog izgleda i snage – nisu skloni bolešljivosti i povećanoj telesnoj težini, ali istovremeno nisu zadovoljni svojom fizičkom pojavom i snagom. Sa motivacione strane oni ne pokazuju težnju da se pokažu kao posebni, vredni divljenja i pažnje.
Odsustvo motivacije ka statusu i popularnosti povezano je sa negativnom procenom fizičkog izgleda, ali pozitivnom odnosu ka svojoj telesnoj težini i zdravlju.
Ovakva vrsta povezanosti može da opisuje rekreativce koji su zadovoljni svojom težinom, zdravstvenim stanjem, odnosno, bave se sportom (trčanjem) kako bi održavali to postojeće stanje. Ovo je od posebnog značaja jer je u poslednjih trideset godina značajno poraslo interesovanje ljudi za trčanjem.
Dobijeni rezultati se ponovo mogu povezati sa rezultatima istraživanja Nichollsa (1984; prema Cox, 2005) koji je izdvojio i ego orijentisanu grupu sportista. On navodi da su egoorijentisani sportisti lični uspeh mere u odnosu na postignuća drugih i zapažena sposobnost im je važnija od napornog rada. Takođe usmereni su na spoljašnje kriterijume za određivanje uspeha.
Maratonci koji su učestvovali u našem istraživanju predstavljaju suprotnu povezanost ponašanja i motivacije. Moguće je da je to uslovljeno i specifičnostima maratona jer ego orijentisani sportisti brže odustaju i pokazuju nepoželjna motivacijska ponašanja kada se susreću sa poteškoćama ili neuspehom. Ispitanici koji počinju da treniraju trčanje za maraton, sa druge strane, moraju pokazivati izdržljivost i posvećenost.
Rezultati istraživanja su otvorili i brojna nova pitanja koja mogu doprineti boljem razumevanju motivacije i fizičkog self koncepta kod sportista, kako rekreativnih tako i profesionalnih. U daljim istraživanjima je potrebno uključiti i druge sociodemografske varijable ispitanika – starost, vremensku dužinu trčanja, nivo profesionalnosti/nekreativnosti, učešće u drugim sportskim aktivnostima. Longitudinalne studije bi mogle približiti promene koje se tokom vremena događaju u self konceptu i motivaciji trkača. Ovakvo istraživanje bi bilo veoma zanimljivo imajući u vidu da velik broj trkača ima dugačak iskustven staž. Na ovaj način bi se mogle proveriti razlike u ispitivanim konstruktima u odnosu na dužinu bavljenja ovim sportom, te porediti sa drugim sportovima.
